ORHAN PAMUK - Masumiyet Müzesi

                     

Bu bir aşk romanı değil. Hayır... Bu bir saplantı romanı. Aşk dolu dakikalar geçirmek, teselli  bulmak, eğlenmek, mutlu sonla veda etmek gibi bir niyetiniz varsa, yazar: "Hayatımın en mutlu anı dediğim şey bitip ayrılma vakti geldiğinde..." diyerek cümleye başladığı anda kitabı kapatın ve okumayı bırakın. Zira taze bir ayrılık yaşıyorsanız, duygularınızı daha da baskı altına alacak bir roman.

Kitabın yazarı, olaylı Nobel Ödülü ile daha geniş kitleler tarafından tanınan Orhan Pamuk. Kendisi ile ilgili daha detaylı bilgi edinmek isteyenler aşağıdaki linke tıklayabilir.
http://tr.wikipedia.org/wiki/Orhan_Pamuk

Bize yalnızca, Orhan Pamuk hakkındaki ön yargıları bir kenara bırakıp, değişik bir bakış açısıyla yazılan bu eseri edebiyat adına incelemek düşer.

Roman, çok yüzeysel bakıldığında, yeşilcam filmlerindeki zengin oğlan, fakir kız arasındaki imkansız aşkı anlatmaktadır. Tabii ki tam olarak amaçlanan bu değildir. Bu romanı okuyup hakkında yüzeysel fikirler yürütmek zaten pek de mümkün değildir.

Romanımızın baş kahramanlarının isimleri Kemal ve Füsun'dur. Romanda bu isimlerin bile özel nedenlerle seçilmiş olduğunu düşünüyorum. Kemal varlıklı bir ailenin kıymetli oğludur, sosyeteden Sibel adındaki bir gençkızla birliktedir ancak bir anda karşısına çıkan, uzaktan akrabası Füsun'un güzelliği delikanlının aklını başından alır, evlilik arifesindeki bu genci adeta büyüler. Kemal'le Füsun Merhamet Apartmanı'ndaki bir dairede sık sık buluşup, sevişmeye başlarlar. Bu arada Sibel ve Kemal nişanlanırlar, hatta 70'lerin İstanbul'unda radikal bir karar alarak bir müddet birlikte bile yaşarlar, ancak Kemal, Füsun'u unutamaz, bir süre ikilemde kalsa da sonunda nişanı bozar.
Kemal'in anlamı: En yüksek değer, mükemmellik
Füsun'un anlamı: Şaşırtıcı güzelliğe sahip, efsun
Sibel'in anlamı: Bulutla yer arasında toprağa düşmeyen yağmur damlası (Gerçekleşmeyen çabayı anımsatır)

Buraya kadar çok da can alıcı bir durum yok gibi gözüküyor. Ancak olayın esas başladığı yer Merhamet Apartmanı'dır. Burada Füsun'la seviştikten sonra Füsun'un elinin değdiği herşeyi gizlice ayırmaya ve bir kenara kaldırmaya başlar. Füsun'un yokluğunda bu eşyalarla avunmaktadır. İşte bu süreçte Masumiyet Müzesi yavaş yavaş ortaya çıkmaya başlar.

Orhan Pamuk bir röportajında bir takım nesneleri romanı yazmadan önce biriktirip onlara bakarak yazılarını yazdığını söyler. Masumiyet Müzesi, bu nedenle, son derece canlı, soluk alıp veren, gerçekçi tasvirlere dayalı bir kitaptır.

Romanı ve müzeyi eş zamanlı yapılandırmak Pamuk'un yaratıcılıktaki dehasını ortaya koyar. Nitekim söz konusu müze, kitapta bahsedilen tüm nesneleri sergilemek üzere, Çukurcuma'da kurulmuştur. Kitabın içinde müzeye tek girişlik bir bilet ve müzenin bulunduğu yerin haritası bulunmaktadır.

Masumiyet Müzesi'ni okurken beni en çok rahatsız eden, eserin başka bir dile çevrilme kaygısıyla yazılmış olmasıydı. Bu tarz bir kaygı nedeniyle Türkçe'nin yerinde kullanılmamış olması, okuyucudaki isteği yok etmektedir. Bir kaç örnek vermek gerekirse:

"Şimdi bu Kenan yeni şirketin başarılı müdürü mü olacak?" dedi Sibel son günlerde gitgide benimsediği alaycılıkla. Bu cümle, yabancı bir dile kolay çevrilsin diye kurulan devrik cümlelere ve kullanımlara bir örnektir.

Keskinler beni akşam yemeğine çağırmazlardı, çünkü masada benim yerim sürekli olarak hazır tutulurdu. İngilizce'de Jefferson ailesinden bahsederken "The Jeffersons" kelimesinin kullanılması gibi Keskin Ailesi demek yerine "Keskinler" kelimesinin kullanılması, cümlenin tamamen tercüme kaygısıyla yazılmış olmasından kaynaklanmaktadır.

... Füsun'un yıllarca topladığım şeylerine bu yüzden o kadar bağlı olduğumu bana gösterdi. Burada geçen "şeylerine" sözcüğü İngilizce'ye çevrilip "things" olarak düşünüldüğünde daha sağlam bir cümle ortaya çıkmaktadır.

Ben Keskinlerin evine haftada dört akşam"oturmaya" gidiyordum."Oturma" tabirinin, Türk okurlarımın çok iyi bildiği, ama müzemin yabancı ziyaretçilerinin hemen anlayamayacağı "misafirliğe gelmek", "geçerken uğramak", "birlikte vakit geçirmek" gibi, sözlüklerde vurgulanmayan ama çok yaygın anlamını, özellikle Nesibe Hala sık sık kullanırdı. Akşam evden ayrılırken, bana nezaketle hep şöyle derdi Nesibe Hala: "Kemal Bey yarın gene gelin, gene otururuz."

Yukarıda bahsettiğim ve kitapta bulunan bir çok örnekte olduğu gibi Orhan Pamuk, romanı yazarken Türkçe düşünmemiştir, bu da anlatımı yer yer yavanlaştırmıştır.

Romanın bir diğer hoş yanı, geçmişte kalan bir çok ayrıntıyı yeniden günümüze taşımış olmasıdır. Roman, eski İstanbul'u yeniden yaşatması açısından etkileyicidir. İnsanların o dönemde sıklıkla kullandıkları ancak günümüzde terk ettikleri cümlelere de dikkat çeker.

İstanbul - Taksim 1975

"Devam filmini çekmemiz için o kadar çok ısrar vardı ki, Feridun hayır demenin "eşyanın tabiatına aykırı" (o zamanın bir başka basmakalıp sözü) olduğunu söyledi." Parantez içinde bize bilgi vermesinin nedeni çeviri kaygısından ötürü olabilir. İleride bu sözcüklere anlam veremeyecek olan gelecek nesil için de açıklama yapmış olması mümkündür.

Yazar, kapitalizmin benimsenmesinin ardından yavaş yavaş ülkeye giren yabancı ürünlerin tercih edilmesini, bu ürünlerin hızla yerli malının yerini almasını oldukça iyi işler: "Coca Cola bayilere kredili satış yapıyor, bedava pleksiglas panoveriyor, takvimler, hediyeler dağıtıyor, baş edemiyoruz," dedi Zaim."Gençler de zaten maymun gibi, Maradona'nın (dönemin futbol yıldızı) elinde Coca Cola görünce, Meltem daha ucuz, daha sağlıklı, yerli malı filan dinlemiyorlar, illa ki onu içecekler."

"Bulgaristan Sosyalist Cumhuriyeti'nde üretilen ve Türkiye'ye kaçakçı gemileri ve balıkçı tekneleriyle sokulan sahte Marlborolar da Amerika'daki hakiki Marlborolar gibi, bir kere yakıldıktan sonra sonuna kadar yanardı. Samsun ise kendi kendine yanıp bitmezdi. Tütünü nemli ve kabaydı. İçinden kimi zaman yeterince öğütülmemiş tahtamsı parçalar, tütün yaprağının kalın damarları ve nemli tütün topaklan çıktığı için, Füsun sigarasını yakmadan önce parmaklarının arasında ezerek sigarayı yumuşatırdı." Yakın geçmiş olduğu için çoğunun hatırlayacağı, ancak gün geçtikçe unutulan detaylarla birlikte keyifli bilgiler verilmiştir.

Okuyucunun ilgisini romanın önceki sayfalarına yöneltmek istediğinde, bunu zekice başarır. Hafızası kuvvetli müzegezer dediği okuyucularını kutlarcasına şunları söyler: "Onları devlet dairelerinin işkencesinden ve kuyruklarda beklemenin eziyetinden koruyabilmek için Satsat'ta bu işlere bakan komiser Selami'yi devreye sokmuştum.(Dikkatli okurlar, sekiz yıl önce emekli komiseri kayıp Füsunun ve Keskin ailesinin izini bulsun diye görevlendirdiğimi hatırlayacaklardır.)" ya da "Dikkatli okurun aşk hakkındaki incilerini hatırlayacağı psikanalizci ünlü Türk ruh doktoru o sırada Amerika'dan yeni dönmüş, İstanbul'da dar bir sosyete çevresine mesleğinin ciddiyetini papyonu ve piposuyla kabul ettirmeye çalışıyordu."

Özetle, Pamuk, Masumiyet Müzesi'nde, 1970'lerde yaşayan burjuvaların içi boş eğlence anlayışlarını, fakir insanların zenginleşme hayallerini, sinemanın hayata yansımasını ve dönemin siyasi olaylarının toplum üzerindeki etkisini en iyi biçimde okuyucuya aktarır.

Kitabı okumuş olun ya da olmayın, yazarın uzmanlık alanı olmamasına rağmen, hayret verici derecede büyük fedakarlıklarla kurmuş olduğu Masumiyet Müzesi'ni mutlaka görün. Kimbilir belki de size kendi küçük masumiyet müzenizi çağrıştırır, siz de empati yapar, kendinizden bir parça bulursunuz.